آغاز سال جدید هجری قمری (۱ محرم)

هجرت پیامبر از مکه به مدینه ۱۲ربیع اول بود پس چرا شروع سال هجری اول محرم است؟
قرآن کریم به روشنی بیان کرده است : از روزی که خدا آسمان ها و زمین را پدید آورد (زمان تحقق یافت ) خداوند متعال در کتاب خود (لوح محفوظ) تعداد ماه ها را ، دوازده عدد قرار داده است و از میان آنها ، چهار ماه را حرام کرده است از میان این که ماه های حرام، تنها در سال قمری وجود دارند، دانسته می شود که تاریخ قمری از آغاز آفرینش هستی شکل گرفت و در نزد پروردگار متعال، ملاک و معیار تاریخ بشر قرار گرفت. اما از این که این تاریخ ، از زمانی در میان مردم و در عصر کدام یک از پیامبران الهی مرسوم و معمول شده است ، اطلاع دقیقی در دست نیست. برخی از تاریخ نگاران ، استقرار کشتی حضرت نوح علیه السلام در کوه جدی را مبدا تاریخ قمری دانسته اند.
در تاریخ یعقوبی آمده است : استقرار کشتی نوح علیه السلام در کوه جدی در ماه محرم واقع گردید. به همین جهت محرم ، اول سال شناخته شد. هم چنین در تاریخ طبری گفته شد: استقرار کشتی نوح ، در دهم محرم (عاشورا) واقع گردید.
علاوه بر مورخان اهل سنت ، برخی از مورخان شیعه نیز استقرار کشتی نوح علیه السلام را در دهم محرم (عاشورا) دانسته و حوادث مهم دیگری نیز برای این روز بیان کرده اند.
برخی از آن حوادث عبارتند از: پذیرش توبه حضرت آدم علیه السلام و همسرش حضرت حوا از سوی پروردگار متعال ، میلاد حضرت عیسی بن مریم علیه السلام و نجات بنی اسرائیل و حضرت موسی علیه السلام از ستم های فرعونیان و…
به همین جهت روایات فراوانی از طریق شیعه و اهل سنت درباره عبادت این ماه، به ویژه روزه گرفتن وارد شده است.
ولی با تتبع و برسی بیشتر در منابع تاریخی و روایی ، صحت گفتار مزبور ، از جمله این که استقرار کشتی نوح علیه السلام و یا حوادث دیگر مربوط به پیامبران الهی علیه السلام ، در شب عاشورا و یا ماه محرم واقع شده باشند ، مورد تردید قرار می گیرد و این شبهه در اذهان پژوهشگران به وجود می آید که بنی امیه و بنی عباس در سال های سیطره خود بر مسلمانان، برای تحت الشعاع قرار دادن شهادت امام حسین علیه السلام و به فراموشی سپردن قیام خونین کربلا ، به نقل این گونه حوادث و ترویج آن ها اقدام کرده و با رشوه و تطمیع و یا تهدید راویان و مورخان ، این گونه مطالب را در منابع اسلامی وارد کردند.
گواه بر این مطلب روایات چندی است که در این باب وارد شده اند که به عنوان نمونه ، برخی از آن ها را در این جا بیان می کنیم :
۱- معلی بن خنیس (خدمتکار و کارپرداز امام جعفر صادق علیه السلام) از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که کشتی نوح در «نوروز» (نخستین روز بهار) بر کوه جدی استقرار یافت.
۲- حدیث دیگری از معلی بن خنیس ، از امام صادق علیه السلام روایت شده است و گفتار فوق را تایید می کند و درباره (نوروز) به تفصیل سخن گفته است.
۳- ابن عباس روایت کرده است که دو برادر یهودی به نزد حضرت علی علیه السلام رسیده و از آن حضرت درباره عددهایی که در تورات و انجیل آمده است و قرآن کریم نیز به آن ها اشاره نموده است ، پرسش ‍ نمودند. آن حضرت در پاسخ آنها فرمود: اما یک ، همانا خدای سبحان است که یکی است و شریکی برای وی متصور نیست. اما دو ، همانا آدم و حوا هستند که نخستین دوتایی عالم بشریت اند. آن حضرت ، به همین نحو اعداد را تفسیر کرد تا رسید به عدد بیست، در این باره فرمود: اما بیست همانا بیستم ماه رمضان است که خداوند متعال، زبور را بر داوود علیه السلام نازل کرد ؛ اما بیست و یک ، همانا خداوند متعال در این روز ، آهن را برای داوود علیه السلام نرم و لین قرار داد ؛ اما بیست و دو ، همانا در بیست و دوم این ماه کشتی نوح بر کره جدی بر زمین نشست
این حدیث ، طولانی است و ما تنها به محل شاهد موضوع مورد بحث ، اشاره کردیم و از آن استفاده می شود که استقرار کشتی نوح علیه السلام بر روی زمین ، در روز ۲۲ رمضان بوده است ، نه ماه محرم.
۴ – میثم تمار که از خواص یاران امیرمؤ منان علیه السلام و از حواریان آن حضرت محسوب می گردد و از آن حضرت به اندازه استعداد خود ، دانش و معرفت فرا گرفت و بر رازهای نهان و اخبار غیبی ، اطلاع داشت ، در این باره سخن تازه ای دارد.
وی ، در حالی که چند هفته پیش از شهادت امام حسین علیه السلام در کربلا ، به دست دژخیمان عبیدالله بن زیاد در کوفه ، اعدام شده بود ، شهادت امام حسین علیه السلام را در روز عاشورا پیش بینی و پیش گویی کرد ، وی در این باره گفت : به زودی ، این امت ، فرزند پیامبرشان را در دهم محرم (روز عاشورا) به شهادت می رسانند و دشمنان خدا این روز را روز برکت و مبارک می نامند. این خبر همان چیزی است که در علم الهی است و مولایم امیرمؤ منان علیه السلام مرا به آن آگاه فرموده است. آن حضرت به من خبر داد که هر موجودی برای مظلومیت و شهادت امام حسین علیه السلام می گرید. حتی حیوانات وحشی بیابان ها و جنگل ها ، ماهی های دریاها و پرندگان آسمان ها ؛ هم چنین خورشید ، ماه ، ستارگان ، آسمان و زمین و مؤ منان انس و جن و تمام فرشتگان خدا در آسمان ها و زمین ها ، و رضوان و مالک و حاملان عرش الهی بر او می گریند و از آسمان ، خون و خاکستر می بارد.
آن گاه فرمود: لعنت خدا بر قاتلان حسین علیه السلام واجب خواهد شد ، همانطوری که بر مشرکان، مسیحیان ، یهودیان و گبریان واجب گردیده است. سپس راوی از میثم تمار پرسید: ای میثم ! در حالی که حسین بن علی علیه السلام در چنین روزی به شهادت می رسد. پس چگونه مردم ، این روز (عاشورا) را روز مبارک و برکت می نامند؟ در این هنگام ، میثم گریه کرد و اشک چشمانش از گونه هایش ، سرازیر شد و گفت : آنان به خاطر حدیثی که جعلی و بی پایه است، پنداشته اند که در این روز ، خدای سبحان ، توبه آدم علیه السلام را پذیرفت ، در حالی که توبه آدم علیه السلام در ماه ذی حجه پذیرفته شد ؛ آنان گمان کرده اند که در این روز ، خداوند سبحان ، توبه داوود علیه السلام را پذیرفت در حالی که پذیرش توبه داوود در ماه ذی حجه بوده است ؛ هم چنین آنان خیال کرده اند که در این روز خداوند متعال ، یونس علیه السلام را از شکم ماهی بیرون انداخت ، در حالی که وی در ذی حجه ، از شکم ماهی بیرون انداخته شد ؛ آنان پنداشته اند که کشتی نوح علیه السلام در این روز ، بر کوه جدی استقرار یافت ، در حالی که این کشتی در هیجدهم ذی حجه بر زمین نشست ؛ آنان می گویند که در چنین روزی ، خداوند متعال دریا را برای قوم بنی اسرائیل شکافت و آنان را به همراه موسی علیه السلام از دریا عبور داد و از دست فرعونیان رهایی بخشید ، در حالی که این حادثه در ماه ربیع الاول ، واقع گردیده است. آن گاه میثم به راوی گفت : بدان که در روز قیامت، حسین بن علی علیه السلام، سرور شهیدان است و برای یاران او درجه ای بالاتر از سایر شهیدان است. و اما تو، هر گاه خورشید را سرخ فام دیدی که گویا خون آلود است، بدان در آن روز، حسین بن علی علیه السلام را به شهادت رسانیده اند! راوی گفت : پس از مدتی، یک روز خورشید را بر هاله ای پوشیده از سرخی دیدم ، دانستم که در این روز ، مولایم حسین بن علی علیه السلام به شهادت رسید و پیش گویی میثم تمار ، محقق شد ، در آن هنگام بی اختیار فریادی کشیده و به شدت گریستم. بدین گونه ، میثم تمار شهادت امام حسین علیه السلام را پیش بینی و پیش ‍ گویی کرده بود و گفتارش به موقع تحقق یافت. از صدق و راستی این خبر ، به راحتی می توان راستی خبر میثم درباره پیامبران الهی علیه السلام را به دست آورد و اخبار مربوط به رویدادهایی را که ادعا شده اند در روز عاشورا به وقوع پیوسته اند، مورد تردید و یا از اساس مردود دانست.
به هر حال این احتمال قوی تر و منطقی تر به نظر می آید که گفته شود، آغاز تاریخ قمری در شبه جزیره عربستان، از زمان حضرت ابراهیم علیه السلام و فرزندش حضرت اسماعیل علیه السلام رایج گردیده است. زیرا پس از آن که حضرت ابراهیم علیه السلام، همسرش هاجر و کودک نوزادش اسماعیل علیه السلام را به سرزمین خشک و غیر معمور مکه منتقل کرد و چشمه زمزم با معجزه اسماعیل علیه السلام به وجود آمد، به تدریج مکه رو به آبادانی گذاشت و پس از چند سال، تبدیل به شهری در جزیرة العرب گردید.
حضرت ابراهیم علیه السلام چند بار از فلسطین، به دیدن فرزندش ‍ اسماعیل علیه السلام به مکه آمد و در یکی از این مسافرت ها، ماءموریت یافت که به اتفاق فرزندش اسماعیل، خانه خدا را که با طوفان نوح، از بین رفته بود، تجدید بنا نماید. آن دو با تلاش های خود، بار دیگر خانه خدا را برپا کرده و آن را محل زیارت و عبادت موحدان و مؤ منان قرار دادند.
از آن زمان، زیارت خانه خدا و انجام سالانه مراسم حج در میان مردم، به ویژه نسل حضرت اسماعیل علیه السلام متداول گردید.
بدین جهت، تاریخ قمری و ماه های قمری، به خصوص ماه های ویژه حج، شکل گرفت و در میان مردم، رایج گردید. مسلمانان صدر اسلام نیز بنابر پیشنهاد امیرالمؤ منان حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام و تصویب خلیفه وقت ، هجرت سرنوشت ساز پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم از مکه معظمه به مدینه منوره را مبدا سال قمری قرار داده اند. بدین جهت ، تاریخ قمری را تاریخ هجری قمری نامیده اند. [۱]بدین خاطر و با وجود تاریخ قمری پیش از هجرت پیامبر اکرم (ص) لذا مسلمانان سال هجرت را مبدأ تاریخ هجری قمری قرار دادند و به روز آن که ۱۲ربیع الوال بود اعتنایی نکرند همان گونه که هم اکنون نیز بر طبق روال پیشینیان هنگام به دنیا آمدن افراد را بدون توجه به ماه آن در نظر می گیرند . برای مثال اگر کسی در اوّل مهر ماه سال ۱۳۶۰ متولّد شده باشد، برای احتساب سنّ او، سال تولّدش را در نظر می گیرند و تفاوت مهر ماه را تا اوّل فروردین، که ابتدای سال شمسی است، به حساب نمی آورند. در این جا نیز که سال هجرت رسول اکرم«صلی الله علیه وآله» مورد نظر است، محرّم تا ربیع الاوّل را به حساب نمی آورند. از این رو، هجرت که مبدأ تاریخ هجری است و محرّم که ابتدای ماههای قمری است، در این مسئله مشکل ساز نیستند.

[۱] برگرفته از کتاب «روز شمار تاریخ اسلام (ماه محرم)»نوشته سید تقی واردی ،انتشارات دار الثقلین