آغاز محاكمه دكتر مصدق: من قانونا نخست وزير ايران هستم

هفدهم آبان سال ۱۳۳۲، دو ماه و ۲۱ روز پس از كودتاي ۲۸ امرداد، محاكمه دكتر محمد مصدق كه در بازداشت بود به اتهام ضديت با سلطنت و قصد بركناركردن شاه و نيز به عنوان مسبب وقايع ۲۵ تا ۲۸ امرداد در محكمه نظامي تهران آغاز شد.
دكتر مصدق در نخستين جلسه محاكمه ـ شاپور ريپورتر كه گفته مي شود يكي از عوامل انگلستان بود در اين جلسه مشاهده شده بود كه به خبرنگاران اشاره كرده بود دكتر مصدق به بيش از سه سال زندان محكوم نخواهد شد ، و برخي روزنامه ها بعدا نوشتند كه خواست انگلستان سه سال زندان براي دكترمصدق بود و همان طور هم شد!
دكتر مصدق هنگام معرفي، خودرا نخست وزير قانوني ايران اعلام و به صلاحيت محكمه اعتراض كرد و گفت كه تنها ديوان عالي كشور مي تواند رئيس دولت را بازخواست قضايي كند. با بيان اين مطلب، جلسه محاكمه به مدت يك هفته تعطيل شد تا اعضاي محكمه كه چند افسر ارشد بودند به صلاحيت خود رسيدگي كنند. دكتر مصدق گفته بود كه طبق قوانين ايران، ديوان عالي كشور جاي رسيدگي به قصور نخست وزير و وزيران است. وي بركناري خود را يك كودتا با نقشه خارجي خوانده بود و گفته بود كه جز با راي عدم اعتماد پارلمان، فردي ديگر حق بركناري نخست وزير را ندارد، و در صورت وقوع چنين عملي، اين مرتكب عمل است كه بايد به اتهام نقض قانون اساسي و ناديده گرفتن اراده مردم محاكمه و مجازات شود. كودتا يعني بركنار كردن دولت از طرق غير قانوني، و بنابراين كودتاگران مجرمند، نه من كه برگزيده ملت و رئيس قانوني دولت هستم. عامل و دست نشانده بيگانه خائن و مجرم است، نه من. جرم بزرگ من، ملي کردن نفت ايران و برهم زدن نظام سياسي ـ اقتصادي ايران بود دولت لندن از قرن گذشته آن را طرح ريزي کرده بود تا وطن مارا به صورتي که مي خواهد اداره شود. من با قدرتي مبارزه کردم که کارش استثمار ملل، جاسوسي، پشت هم اندازي و در عقب ماندگي نگهداشتن ملل مورد نظر بود. خواستم با اين کار، ملل تحت انقياد و ستم و فرو برده شده در جهل و فساد در گوشه و کنار جهان را بيدار کنم که بپاخيزند و زنجيرهاي بردگي استعمارگران و سلطه جويان را پاره کنند. من نگران جان خود نيستم. من به ملت ايران و نه به آن گروه معلوم الحال و فاقد وجدان و شرف که پول و وعده گرفتند و به خيابانها ريختند اعتماد و ايمان کامل دارم.
در اين جلسه شاپور ريپورتر (شاپور اردشير جي) که از او به عنوان عامل سرويس جاسوسي انگلستان ياد کرده اند به نام خبرنگار حضور داشت. اين شاپور بود که به راه اندازي بخش فارسي راديو بي بي سي در دسامبر ۱۹۴۰ کمک کرده بود و به همچنين بخش فارسي راديو هند و راديو بيت المقدس را. درباره کارهاي شاپور ريپورتر کتابهاي متعدد نوشته شده است.
انتشار اخبار مربوط به آغاز محاكمه دكتر مصدق كه در جامعه ايران از محبوبيت فراوان برخوردار بوده است و نيز گزارشهاي مربوط به تجديد روابط ايران و انگلستان و خبرهايي كه حكايت از سفر قريب الوقوع ريچارد نيكسون معاون وقت رئيس جمهوري آمريکا به تهران داشت خشم مردم را برانگيخت؛ بازار تهران به نشانه اعتراض تعطيل و تظاهرات مردم در چند شهر ازجمله تهران و تبريز آغاز شد و اعتصاب و تظاهرات سراسري از روزهاي بعد اعلام گرديد كه نظاميان حكومت (دولت کودتا) وارد عمل شدند، قسمتي ديگر از بازار تهران را ويران و به سوي مردم معترض تيراندازي كردند كه ضمن آن دو تن كشته و عده اي مجروح شدند. چندين بازرگان و عده اي از معاريف ملي گرا نيز دستگير شدند. براي پيشگيري از وقايع مشابه؛ در اصفهان، فارس و خوزستان حكومت نظامي اعلام و رفت و آمد درساعات شب و تشكيل اجتماعات بيش از سه نفر ممنوع گرديد. همزمان شماري از مهندسان و كاركنان شركت ملي نفت ايران نيز به اتهام هواداري از دكتر مصدق و جنبش هاي چپ از كار بركنار شدند و …