دیدار مصدق با ترومن در کاخ سفید

از نصرالله انتظام دیپلمات ایرانی [یک زمان نماینده ایران در سازمان ملل و یکبار رئیس مجمع عمومی این سازمان] که در اکتبر ۱۹۵۱ به همراه محمد مصدق در واشنگتن با هری ترومن رئیس جمهور وقت آمریکا ملاقات کرده بود نقل شده است که ژوئن ۱۹۵۲ بخشی از مذاکرات دو رهبر را فاش ساخته و گفته بود: “مصدق در این دیدار [دیدار با ترومن] از اصلاحیه های دهگانه اول قانون اساسی آمریکا معروف به «بیل آو رایتز» تمجید فراوان کرد و گفت که اگر همه کشورها این اصول مصوّب سال ۱۷۹۱ را در قوانین اساسی خود داشته باشند و رعایت کنند کره زمین جای بهتری برای زندگی انسان می شود. من حقوق خوانده ام و حقوق تدریس کرده ام، ریشه مسائل بشر امروز از رعایت نشدن حقوق انسان و نبود دمکراسی واقعی است. با آن قانون اساسی، ایالات متحده می تواند به تحقق و استقرار این دو آرزوی عمومی حتی به عنوان یک هدف اصلی سیاست خارجی خود کمک کند و عنوان پرچمدار تحقق حقوق بشر به دست آورد. این، مداخله نیست انجام یک تکلیف انسانی است که سعدی ما گفته است بنی آدم اعضای یک پیکر اند و …. منشور ملل باید بر حسب شرایط زمان تجدید نظر و تکمیل شود، دستگاه قضایی بین المللی تکامل و وظایف دادگاه جهانی افزایش یابد و دارای شعب متعدد شود. تحقیق، محاکمه و مجازات مرتکبان نقض حقوق بشر و اصول دمکراسی که از حقوق انسان هاست باید به دستگاه قضایی بین المللی ارجاع شود. بسیاری هستند که می گویند از آنجا که ایالات متحده یک مهاجرنشین بزرگ است، از هر ملیّت و فرهنگ تبعهه دارد، به دست گرفتن پرچم تحقق و بسط حقوق بشر می تواند رسالت آن باشد.”.
ترومن [که از ۱۲ اپریل ۱۹۴۵ تا ۲۰ ژانویه ۱۹۵۳ رئیس جمهور آمریکا بود و ۲۸ دسامبر ۱۹۷۲ درگذشت، قلبا تمایل به مصدق داشت و هوادار اقدامات دمکراتیک و ملّی او بود و وسوسه دولت لندن که باید به هر بها مصدق را از صحنه خارج ساخت در او بی تاثیر بود و تا مصدر قدرت بود زیر بار حمله نظامی و یا ترتیب دادن کودتا بر ضد مصدق نرفت] در این ملاقات، نگرانی خودرا از بسط نفوذ دولت مسکو در جنوب مرزهایش منعکس ساخت که مصدق گفت: “من در زمینه مبارزه واشنگتن با کرملین جزئیات اصول ۴گانه شمارا خوانده ام، اگر یکایک روس ها روشن شوند، به حقوق انسان و به مزیّت دمکراسی و لیبرالیسم پی ببرند خودشان به حساب کرملین خواهند رسید. با انقلاب بلشویکی که از نتایج جنگ جهانی اول و با کمک آلمان بود یک میلیون مدیر و اهل حرفه از روسیه مهاجرت کردند و مدیریت این کشور به دست نااهل و ناوارد افتاد که نتیجه اش سوء مدیریت، فساد و در نتیجه دیکتاتوری و جاه طلبی بوده است و این رژیم دیر و یا زود فرو خواهد پاشید، من نگرانی شمارا از آن بابت (گسترش نفوذ شوروی) ندارم.”.
در این ملاقات ترومن تمایل به حل اختلاف تهران و لندن از طریق مذاکره و میانجی نشان داد، که مصدق مداخلات انگلستان در ایران از دهه نخست قرن نوزدهم حتی مداخله در آموزش و پرورش و مالیه و انتصابات درجه دوم و سوم را برشمرد و عقب ماندگی ایران را نتیجه سیاست های استعماری لندن بیان کرد و گفت که ایرانیان تجزیه ایران زمین [از جداکردن قفقاز، مناطق تاجیک نشین فرارود تا از دست رفتن افغانستان، بحرین و شرق بلوچستان] را نتیجه توطئه ها و سیاست های لندن می دانند و حتی از شنیدن نام انگلستان متنفرند. خطوط مرزی که دولت لندن به ایران تحمیل کرده مسئله ساز و درد سر آفرین هستند و هدف این بوده که ما آرامش و در نتیجه پیشرفت نداشته باشیم. توجه به زبان و واژگان و معارف فرانسه در ایران نتیجه واکنش منفی ایرانیان نسبت به مداخلات لندن بوده است و می بینید من که بر زبان فرانسه مسلط هستم از طریق مترجم با شما مکالمه می کنم. این نوع واکنش، روش منحصر به فرد ايرانيان در مخالفت با سلطه گران است.