یکی از مهمترین رخدادهای تاریخ بشریت، اختراع حروف چاپی مستقل و دستگاه چاپ بوده است. نخستینبار، یوهانس گوتنبرگ آلمانی در سال ۱۴۵۶ میلادی چاپ را اختراع کرد اما در حقیقت اختراع فن چاپ به قرنها پیش از گوتنبرگ مربوط میشود، شاید وقتی به کتیبه حقوق بشر کوروش هخامنشی نگاه میکنیم نشانههایی از این صنعت قابل مشاهده باشد. بسیاری پیدایش نخست این صنعت حیات بخش را مربوط به چین میدانند اما از کجا معلوم که چاپ قرنها پیش از چینیها ابداع نشده باشد چرا که جنگهای پیدرپی اجازه کاوش را از انسانها گرفته است و شاید اگر نابودی فرهنگی در جنگها نبود امروز مطالبی میتوان یافت که چاپ را به ایران نسبت داد. با نگاهی به تمدن تخت جمشید و آثار برجای مانده از شهرسوخته، این فرضیه چندان دور از ذهن نیست.
اگر گوتنبرگ را پدر چاپ دنیا معرفی کنیم در توضیح فعالیتهای وی میخوانیم که او روزانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ برگ چاپ میکرد. نخستین کتابی که او پدید آورد کتاب مقدس ۴۲ سطری بود. کتابهایی که در آن زمان بهچاپ میرسید به «اینکونابولا» معروف است. ابداع گوتنبرگ ظرف مدتی حدود ۴۰ سال در عمده کشورهای اروپایی و در شهرهایی مانند ونیز، فلورانس، پاریس و لیون رواج پیدا کرد و چاپخانههایی با این روش بهوجود آمد.
نخستین چاپخانه در ایران در شهر تبریز تاسیس شد. عباس میرزا نایبالسلطنه، میرزا زینالعابدین تبریزی را مامور فراگیری فن چاپ و راه انداختن نخستین چاپخانه در تبریز کرد. میرزا زینالعابدین تبریزی در سال ۱۲۳۳ هجری قمری ابزارآلات چاپ حروفی را به تبریز آورده و تحت حمایت عباس میرزا نایب السلطنه که در آن زمان حکمران آذربایجان بود مطبعه کوچکی برقرار کرد.
شاید علت جایگزینی مطبعه سنگی بهجای مطبعه سربی این باشد که افرادی، مطبعه سربی و حروف آن را با بدبینی نگاه میکردند و علامت کفر میدانستند یا چون حروف ما پارسی بود با حروف سربی در آن زمان نمیتوانستیم تنوع در خطوط داشته باشیم در صورتی که در مطبعه سنگی از خوشنویسها کمک گرفته میشد.
علی قاضیزاده در «کتاب تبریز شهر اولینها» مینویسد: «سختگیریهای کهنهپرستان باعث شده بود که به سبب گرانی طولانی و سخت بودن چاپ سنگی، چاپ کتب و مطبوعات بسیار گران تمام شده و در نتیجه سالها انتشار کتاب و نشریه با دشواریهای فراوان همراه باشد.»
حدود ۹۰ سال پس از تاسیس نخستین چاپخانه در تبریز، نوه حاج زینالعابدین (کسی که نخستین چاپخانه سنگی و سربی را در ایران دایر کرد) بهنام زینالعابدین مطبعهچی که پس از زیارت مکه به نام حاجی حاج آقا معروف و هنگام گرفتن شناسنامه نام علمیه را برخود انتخاب کرد، ماشین چاپی را از اروپا خریداری کرده و از طریق کشور مصر وارد بندر استانبول در ترکیه فعلی کرد و از این بندر توسط چهل گاومیش به تبریز انتقال داد. حاجی حاج آقا علمیه همراه با دستگاههای چاپ سنگی خود هشت تن از متخصصان صنعت چاپ را نیز از کشور آلمان برای نصب و آموزش این دستگاهها به تبریز آورد.
دختر حاجی حاج آقا علمیه درباره ورود ماشین چاپ به تبریز در کتاب «اولینها» نوشته حسین امید میگوید: «زمان حمل گاومیشهای حامل دستگاهای چاپ از کوچههای تنگ و باریک محله منجم تبریز به اجبار دیوارهای تعداد زیادی از خانههای همسایهها را فرو ریخته و خراب کردند که حاجی حاج آقا هزینه بازسازی دیوارهای فرو ریخته را نیز متحمل شدند و اینگونه بود که چاپ، وسلیه ارتقا فرهنگ و ماشین تولید علم به ایران رسید
چاپ ایران با نام مرتضی نوریانی گره خورده و کمتر فردی را میبینید که از صنعت چاپ صحبت کند و نامی از وی نبرد. مرتضی نوریانی سال ۱۲۹۰ خورشیدی در تهران متولد شد.
وی پس از پایان تحصیلات مقدماتی به ایتالیا رفت و با دریافت درجه کارشناسی ارشد، عنوان حسابدار خبره را به دست آورد و با فراگرفتن زبانهای فرانسه، ایتالیایی، انگلیسی و آلمانی به ایران بازگشت. نوریانی رشته تجارت خود را به امر چاپ اختصاص داد و با تلاش شبانهروزی و دریافت کمک از کارخانه بزرگ هایدلبرگ در آلمان، صنعت چاپ ایران را نوسازی و بیش از ۸۰ درصد چاپخانههای ایران را مجهز کرد و توانست مدال طلای هایدلبرگ را به دست آورد.
با گذشت زمان اهمیت صنعت چاپ بر همه روشن شد، نامگذاري روز ۱۱ شهريورماه بهعنوان روز ملي صنعت چاپ در تقویم ایرانیان در سال ۱۳۸۲ و با تلاش اسدالله جامي (مدير كل وقت دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) انجام شد. در آن زمان اهالی صنعت چاپ به شوراي فرهنگ عمومي درخواست دادند و توضيحات بسياري براي لزوم ورود اين روز در تقويم مطرح کردند تا در نهايت اين شورا به اين جمعبندي رسيد كه روز ملي صنعت چاپ به رسميت شناخته شود و اینگونه ۱۱ شهریورماه بهعنوان روز ملی صنعت چاپ در تقویم نامگذاری شد.