محمد خياباني در سال ۱۲۵۹ ش (۱۲۹۷ ق) در خامنه در نزديکي تبريز متولد شد. وي پس از فراگيري علوم مقدماتي، از محضر حضرات آيات سيد ابوالحسن انگجي و ميرزا عبدالعلي، فقه و اصول و هيئت و نجوم را آموخت و پس از مدتي به تدريس پرداخت. زندگي شيخ محمد خياباني پس از پيروزي مشروطه در سال ۱۲۸۵ ش، با تأسيس انجمن ايالتي در تبريز، وارد مرحله تازهاي گرديد و در جريان محاصره تبريز، در دفاع از شهر نقش مهمي ايفا کرد. در زمان خياباني اوضاع جهان اسلام و به ويژه ايران، به خاطر دخالتهاي بيگانگان از جمله روسيه، انگليس و آلمان، بسيار آشفته و تأسفانگيز بود. پس از خلع محمدعلي شاه از سلطنت، خياباني در سي سالگي به عنوان نماينده مردم تبريز راهي مجلس شوراي ملي گرديد. او با اولتيماتوم روسيه در مجلس دوم مخالفت کرد و همچنين با قرارداد استعماري وثوقالدوله با دولت انگلستان (قرارداد ۱۹۱۹) نيز به مبارزه برخاست. شيخ محمد خياباني، از آنجا که حکومت مرکزي را ضعيف و وابسته ميديد، ايجاد يک تحول اساسي در سيستم حکومت ايران و احياي آزادي را گام نخست براي خانه تکاني ايران و بيرون راندن اشغالگران خارجي ميدانست. ولي برداشتن گام اول را از طريق مذاکره سياسي امکانپذير نميشمرد و تنها راه را در قيام و مقاومت دليرانه در برابر استبداد و دخالت خارجي ميدانست. از اين رو، بعد از قبول قرارداد ۱۹۱۹ م از سوي دولت ايران، در تبريز دست به قيام زد. وي در جريان اين قيام که از ۱۷ فروردين ۱۲۹۹ شمسي، آغاز شد، نهادهاي دولتي تبريز را به تصرف خود درآورد و شهر را از دست دولتيان خارج ساخت. قيام پيروزمندانه مردم تبريز به رهبري شيخ محمد خياباني، بيش از پنج ماه ادامه داشت اما به دليل خيانت کساني که قول همکاري داده بودند، کم بودن نيروها و حضور قواي قزاقخانه در کنار شهر تبريز و همکاري آنها با حکومت مرکزي، اين قيام به شکست منجر شد. سرانجام با ورود نيروهاي دولتي، قزاقان به فرمان مُخبرالسلطنه فرستاده ويژه مشيرالدوله، صدراعظم وقت، شيخ محمد خياباني را در ۲۱ شهريور ۱۲۹۹ برابر با ۲۹ ذيحجه ۱۳۳۸ق در چهل سالگي به شهادت رساندند و او را در گورستان سيد حمزه تبريز به خاک سپردند. بعدها، آن گورستان به مدرسه تبديل شد و پس از ويراني مدرسه، مقبره خياباني هم از بين رفت.