ولادت امام محمد باقر علیه السلام (۱ رجب)

شناسنامه
ولادت امام باقر علیه السلام در نخستین روز از ماه رجب سال ۵۷ در مدینه اتفاق افتاد. مادرش فاطمه دختر امام حسن مجتبی علیه السلام و پدرش امام زین العابدین علیه السلام است. بنابراین، نسبت آن حضرت از طرف مادر به امام حسن علیه السلام و از سوی پدر به امام حسین علیه السلام می رسد. مشهورترین لقب آن حضرت «باقرالعلوم» است؛ زیرا دریای دانش را شکافت و اسرار علوم را آشکار ساخت. کنیه آن امام «ابوجعفر» بود. دوران امامتش از سال ۹۵ هجری آغاز و تا سال ۱۱۴ هجری؛ یعنی مدت نوزده سال و چند ماه ادامه داشت. آن حضرت در ۵۷ سالگی در مدینه به دست هشام مسموم شد و به شهادت رسید.
فضیلت ها
دانش بسیار و آگاهی عمیق از علوم: آن حضرت دریای دانش و تنها مرجع پرسش های دانشمندان بود. بسیاری از بزرگان صحابه، تابعان، دانشمندان و فقیهان از آن حضرت علم آموزی می کردند. همچنین بحث های آن حضرت با دانشمندان، زاهدان و عابدان بلندآوازه عصر خویش، در تاریخ به ثبت رسیده است.
حلم: روزی مردی از اهل کتاب به آن حضرت و مادرش توهین کرد. امام در پاسخ فرمود: «اگر چنین بوده که تو می گویی، خداوند او را بیامرزد و اگر دروغ می گویی، خداوند تو را بیامرزد».
تسلیم امر خدا بودن: از آن حضرت نقل شده که: «از خدا آنچه دوست داریم، درخواست می کنیم، ولی آنچه دوست نداریم روی می دهد. پس با خداوند در آنچه او دوست داشته است، مخالفت نمی کنیم».
جود و بخشش: امام باقر علیه السلام با وجود وضعیت متوسط مالی و بسیاری عائله، در بزرگواری و احسان به همگان معروف بود.
بسیار صدقه دادن: امام صادق علیه السلام روایت کرده که: «پدرم با آنکه از دیگر افراد مال کمتر و مخارج بیشتری داشت، صدقه دادن را ترک نمی کرد». (امین، ۱۳۷۴: ۱: ۱۸-۲۶)
سلام رسول خدا صلی الله علیه و آله به باقرالعلوم علیه السلام: ابان بن عثمان گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله به جابر بن عبدالله انصاری فرمود: تو آن قدر زنده می مانی تا فرزند من، محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب را ملاقات کنی. چون او را دیدی، سلام مرا به وی برسان. سال ها گذشت. روزی جابر به خانه امام سجاد علیه السلام رفت و امام باقر علیه السلام را که جوانی بود، در آنجا دید. گفت: به خدای کعبه سوگند! شمایل این جوان، شمایل رسول خدا صلی الله علیه و آله است. آن گاه به امام سجاد علیه السلام گفت: این جوان کیست؟ فرمود: این پسر من و ولی امر بعد از من، محمد باقر است. جابر با شنیدن این سخن برخاست و بر پای آن حضرت افتاد و آن را می بوسید و می گفت: جانم به فدایت یابن رسول الله! سلام پدرت را قبول کن، رسول الله صلی الله علیه و آله بر تو سلام می فرستد. (مجلسی، ۱۳۷۲: ۴۶: ۲۲۳)
رویدادهای مهم زمانه
چهار سال از بهار زندگی اش می گذشت که همراه پدرش در کنار جدش حضرت سیدالشهدا علیه السلام شاهد واقعه جانگداز کربلا بود.
در دوره امامت امام محمد باقر علیه السلام مسائلی مانند انقراض امویان و بر سر کار آمدن عباسیان، بروز نبردهای سیاسی و ظهور سرداران و مدعیانی چون ابوسلمه خلاّل، ابومسلم خراسانی و دیگران مطرح است. همچنین ترجمه کتاب های فلسفی و مجادلات کلامی در این دوره پیش می آید. امام از موقعیت مساعد روزگار سیاسی، برای نشر آموزه های اصیل اسلامی و معارف برحق بهره جست و دانشگاه تشیع و علوم اسلامی را پایه ریخت.
سکه های رومی تا زمان خلافت عبدالملک مروان در قلمرو مسلمانان رایج بود. به دنبال سردی رابطه میان امپراطور روم و خلیفه مسلمانان، خلیفه به پیشنهاد امام محمد باقر علیه السلام به ضرب سکه تصمیم گرفت. آن حضرت درباره برخی ویژگی های سکه ها، رهنمودهایی داد تا تقلب و دخل و تصرف در آنها به آسانی میسر نباشد و به عبدالملک فرمود: «از مردم بخواه از این پس با این سکه ها معاملات خود را انجام دهند و مبادلات اقتصادی را با سکه های رومی ممنوع و دارای مجازات اعلام کن». در ظرف چند ماه سکه های اسلامی در روابط اقتصادی به کار گرفته شد.
تربیت یاران و شاگردانی که احادیث شیعه را در جوامع حدیث نقل کرده اند. نام های برخی از آنها بدین قرار است: زراره بن اعین، برید بن معاویه، ابان بن تغلب، ابوبصیر، هشام بن سالم، محمّد بن مسلم، کمیت اسدی و جابر بن یزید.
مشکل مهم در آن زمان، غالیان بودند که تعدادشان رو به فزونی گذاشته بود. آنان با سوء استفاده از روایات امام باقر علیه السلام و نسبت دادن احادیث جعلی به ایشان و اطاعت ظاهری از آن حضرت، می کوشیدند با کشاندن شیعیان به جمع خود، به غرض های سیاسی خود برسند. امام با طرد آنها، به یاران و شیعیان فرمود آنان را طرد نمایند. به همین منظور، برخی از رهبران غالی از سوی اصحاب امام باقر علیه السلام تکفیر شدند.
امام باقر علیه السلام با توجه به فزونی دشمنان اهل بیت و فشار دستگاه اموی و عباسی بر شیعیان و نیز کمی شمار شیعیان، مصلحت اسلام و حفظ آن را در رعایت تقیه می دانست و به رغم فشاری که مردم عراق از حاکمان ستمگر اموی متحمل می شدند، قیام نفرمود. این مسئله سبب شد تعداد زیادی در امامت ایشان تردید کردند و انشعاباتی در میان آنها رخ داد و عده ای به امامت برادرش زید معتقد شدند، ولی امام باقر علیه السلام همواره شیعیان را به بردباری در برابر مشکلات، و خویشتن داری توصیه می فرمود.